Eerste belevenissen in Zambia

Mueno shani! [Hallo!]

Na een druk einde van de cursus met outreaches naar enkele boerderijen, gezinnen en een kerk in Citrusdal en een heerlijke week op ontdekkingstocht in en rondom Kaapstad ben ik inmiddels in Zambia aangekomen!

Afgelopen zaterdag (28-3) ging om 02.15u de wekker, want na een nacht van slechts 2 uur was het tijd om richting het vliegveld te gaan! Lisa en ik hadden een vlucht die om 5:45 zou vertrekken van Kaapstad int. Airport en we wilden er op tijd zijn, omdat we mogelijk nog wat moesten regelen om een extra bagagestuk mee te kunnen nemen (Lisa moest een tent meenemen voor de mission training). Om iets voor 4 uur waren we op het vliegveld en al snel bleek dat de check-in balies pas om 5.00u zouden openen, 45 minuten voordat onze vlucht zou vertrekken! Gelukkig kwam er om half 5 al iemand om de eerste balie te openen en wij waren tweede in een inmiddels behoorlijk lange rij. Geen probleem dus zou je denken… Helaas pindakaas, mijn ticket bleek behoorlijke problemen op te leveren bij de meneer achter de balie. Na een hoop heen en weer geloop van mij en de meneer (les 1: geef nooit je paspoort af aan iemand die ermee wegloopt zonder dat je weet waarheen…) had ik eindelijk mijn eerste boardingpass, maar het ticket van Johannesburg naar Ndola gaf ook een error op zijn computerscherm dus begon het hele circus van voor af aan. Een hoop kastjes aan de muur en 45 minuten verder had ik dan toch twee boarding passen, was alle bagage (zonder bijbetalen ook al hadden we veel te veel, pfieuw) doorgelabeld naar Zambia en hadden we nog iets meer dan een half uur tot onze vlucht zou vertrekken. Racen dus naar de security en door naar de gate, gelukkig was dat maar 5min. Het einde van de boarding rij was al in zicht, maar we hebben het gehaald. Missie 1 voltooid: op weg van Kaapstad naar Johannesburg. Denk je alleen al het gestress te hebben gehad en starten de motoren om op te stijgen, wordt ineens de take-off afgebroken omdat er blijkbaar nog een deur van het vliegtuig niet dicht is! Flink in de remmen en terug naar de gate dus… Heel fijn als je weet dat dit geintje in ieder geval 30min gaat kosten en je maar twee uur overstaptijd hebt in Jo’burg…
Gelukkig is dat allemaal goed gekomen en stapten we om 12.15u uit het vliegtuig in Ndola, Zambia! Erg onwerkelijk nog, maar een heerlijk warm welkom. De gezellige mevrouw die vorig jaar de visa regelde was er nog steeds, dus enigszins hardhandig werden we aan een visum geholpen. En dan denk je dat je een visum krijgt voor de periode die je opgeeft, maar nee… dit is Afrika! Ik heb nu dus een visum voor 1 maand en mag die fijn gaan laten verlengen op een kantoortje in de stad binnenkort.

Na het verzamelen van onze bagage liepen we naar buiten om er daar achter te komen dat half FCE op ons stond te wachten: maar liefst vijf mensen waren naar Ndola gekomen om eens flink boodschappen in te slaan en ons op te halen. Wel erg leuk om een paar bekende gezichten te zien, o.a. degene die mij in Kaapstad van het vliegveld ophaalde was er nu ook weer. Na het volladen van de bakkie hebben Lisa en ik onszelf opgevouwen en bij de bagage gepropt om op weg te gaan naar het winkelcentrum om een simkaart te fixen. Dit is mogelijk het meest westerse winkelcentrum in de hele regio, maar het kostte ons toch een uur om een simkaart aan de praat te krijgen en te registreren. Mijn nieuwe nummer is +260974999477 en whatsapp is nog steeds op mijn Zuid-Afrikaanse nummer (+27(0)603982516).

Eind van de middag kwamen we eindelijk aan op onze bestemming: Koti ni Eden (vertaling: zoals het Paradijs) in de middle of nowhere. Het was erg leuk en een beetje onwerkelijk om hier na 10 maanden weer rond te lopen en enkele bekende gezichten te zien en vooral heel veel nieuwe mensen! Ook zijn er wat kinderen geboren, waaronder een zusje voor Tinashe: Tandiwe! Heel leuk om dit ukkie van inmiddels 9 maanden oud te zien, want vorig jaar was ze nog niet geboren. (Voor iedereen die hier vorig jaar was: groeten van Tinashe’s ouders!)
Na een week hier rond te lopen ken ik gelukkig een deel van de mensen bij naam, maar er zijn ook veel mensen uit Malawi hier en alle studenten van de FCE College & University zijn er ook, dus ontzettend veel mensen om te leren kennen (± 100, excl. alle kinderen)!

Mijn onderkomen voor de komende weken is een slaapzaal die ik deel met Lisa, Carmen en 5 anderen uit Zambia en Malawi, dus enige cultuurshock is er wel gelijk vanaf het begin, maar na een week begint het te wennen. Het dagelijks ritme hier is een beetje anders als in Zuid-Afrika. De dag begint met het ontbijt om 7.00u, waarna ik om 7.30u naar de kliniek loop die hier op het terrein is om de dag te beginnen met R. (24) – de verpleegster die de hele kliniek in haar eentje runt – en normaliter gaan we dan om 10.30 naar de FCE school om daar alle wonden te verzorgen van de kinderen en waar nodig malariatesten af te nemen. Daarna werk ik in de kliniek tot lunch (13.00u) en om 14.00u ga ik weer hard aan de slag tot officieel 16.30u, maar afgelopen week ging de deur op z’n vroegst om 17.30u dicht. De ene dag is het namelijk heel erg druk met kinderen van de school, staff medewerkers, mensen die op de boerderij/kwekerij werken en mensen uit de villages, terwijl we af en toe ook even niemand hebben zodat de administratie gedaan kan worden en alle malariatesten bekeken kunnen worden. R. Is in principe 24/7 bereikbaar, wat betekend dat ze soms midden in de nacht iemand moet oppikken en naar het ziekenhuis 12km verderop moet brengen. Nou lijkt dat niet zo ver, maar de eerste 6,5km is zandweg met gaten, plassen, boomstronken en enkele riviertjes dus dat duurt 20-40 min (afhankelijk van de conditie van de weg en of het heeft geregend). Komende dagen/weken zijn erg spannend, want er gaat een baby geboren worden. Alles staat klaar om naar de auto te rennen, maar als het ziekenhuis niet op tijd bereikt kan worden dan vindt de bevalling hier in de kliniek plaats, en dat is niet bepaald vergelijkbaar met een Nederlands ziekenhuis… spannend dus!

Deze eerste week was niet bepaald een normale werkweek te noemen, omdat R. Deze week lesgaf aan de community development studenten. Deze 7 studenten volgen een programma van 2 jaar aan het FCE College om opgeleid te worden tot community workers: mensen die in de village werken en bijvoorbeeld voorlichting geven over gezondheid en hoe je een degelijk toilet bouwt maar ook hoe je het beste mais kan verbouwen zodat de opbrengst vergroot wordt. Deze week stond in het teken van gezondheid en we hebben voornamelijk praktische dingen gedaan, wat voor mij ook erg leuk was want ik mocht overal mee naartoe en was deze week dus een beetje student naast het werken in de kliniek. Maandag zijn we naar een mini-polikliniek geweest in Boma, waar we geholpen hebben met het wegen van kinderen onder de vijf jaar. Hier in Zambia moeten kinderen van 0-5 iedere maand naar een soort van consultatiebureau om hun gezondheid in de gaten te houden, want dit is de meest kwetsbare leeftijd voor kinderen. Alle gegevens worden bijgehouden en deze moeten aan de school getoond worden wanneer een kind 5 jaar is en ingeschreven wordt. Als blijkt dat een kind ondervoed (geweest) is, ernstig verwaarloosd of ondervoed is geweest of geen inentingen heeft gekregen, is de kans veel kleiner dat de school het kind accepteert dus het is belangrijk voor de ouders om er alles aan te doen dat een kind gezond is. Het was wel even omschakelen om vanuit het enigszins westerse Zuid-Afrika binnen twee dagen geconfronteerd te worden met ondervoede kinderen en het “echte” Afrika: rural village life. Aan de andere kant is het erg leerzaam en heb ik waarschijnlijk nog nooit zoveel geleerd in een week tijd, want ’s middags in de kliniek heb ik geleerd hoe ik vitale functies onderzoek bij patiënten en patiëntendossiers correct invul, hoe microscopieslides gewassen kunnen worden (na 5 dagen ben ik nog niet klaar… een flinke klus!), hoe malaria eruit ziet onder een microscoop en hoe het onderzoek naar resistente malaria hier verloopt. In de loop van de week heb ik ook geleerd hoe ik zelf malariatesten afneem en dan wordt je dus gelijk in het diepe gegooid: hier heb je een testsetje, ga naar die-en-die toe en kom terug met drie slides die gekleurd kunnen worden! Best een uitdaging als je nog nooit een humaan preparaat hebt gemaakt, maar de eerste testen zijn gelukt en waarschijnlijk gaan er nog ontelbaar veel volgen in de komende weken, want het is malariatijd hier (einde van het regenseizoen).

Dinsdag heb ik geleerd hoe je van honing, bijenwas en zonnebloemolie een natuurlijk wondverzorgingsmiddel maakt en we hebben ook enkele kruidentheeën gemaakt die functioneren als immuunsysteem boosters. Erg belangrijk hier voor mensen die vaak malaria hebben. Het is verbazingwekkend om te zien hoeveel verschillende natuurlijke geneesmiddelen je kan maken van planten die hier gewoon in het wild groeien. Woensdag stond in het teken van sanitatie en een les in de verschillende soorten toiletten en hoe je deze bouwt in een village. Een van de omliggende villages heeft recentelijk een prijs gewonnen omdat ze in 10 dagen tijd alle 26 huizen voorzien hebben van een goedgekeurd toilet. De hoofdman had ons uitgenodigd om zelf te komen kijken hoe het eruit ziet en hoe door de training van 1 man door een UNICEF programma een heel dorp nu in actie is gekomen om hun levensstandaard en de gezondheid van met name de kinderen te verhogen. Om bij Kampundu village te komen moet je ongeveer 20 min mountainbiken tussen de maiskolven, over de dirt road en tussen andere villages door, dus ik heb mijn eerste mountainbikeritje gehad. Heerlijk om na 3 maanden weer eens op een fiets te zitten, al werd me wel 20x gevraagd door de Zambiaanse studenten of ik wel geleerd had om te fietsen en of ik wist hoe ik moest remmen… Het bezoek aan de chief was erg interessant en het is bijzonder om naast een typisch, roodgekleurd hutje met grasdak een toilethutje te zien dat aan de binnenkant daadwerkelijk tegels op de vloer en muren heeft en een normale, westerse toiletbril… fantastisch! Ook aan het handen wassen was gedacht en een ongelofelijk simpel maar praktische “kraan” had hij gemaakt, die te bedienen is door met je voet op een stok te gaan staan zodat een kan met een klein gaatje kantelt en je je handen kan wassen onder stromend water. Een mooi voorbeeld hoe je met simpele dingen een bijna westerse standaard kunt bereiken in een plek waar voorheen de mensen overal op het terrein hun behoefte deden…

Het plan voor donderdag was om naar het dichtstbijzijnde ziekenhuis te gaan, een katholiek missieziekenhuis in Ibenga (±12 km verderop) waar o.a. twee Nederlandse artsen werken. Om de staff te belonen voor hun harde werken daar hebben we woensdagavond pannenkoeken gebakken, zodat we bij de stafmeeting iets lekkers hadden. Iets simpels als een stapel pannenkoeken bakken kost hier trouwens wel een hoop tijd, want je moet eerst ergens een elektrisch kookplaatje lenen en de houtskool verwarmen op een vuurtje zodat je met meer dan twee pannetjes tegelijk kan bakken enzovoorts… Lisa, R. en ik hebben uiteindelijk de hele avond staan bakken en halverwege kregen we gezelschap van Carmen, Kiaan, Elsje en Thinus die na een week reizen eindelijk hier aankwamen! Het was erg leuk om hen weer te zien en alle verhalen te horen van hun reis door Namibië en Zambia.

Donderdagochtend vertrokken we om 7.00u richting Ibenga, maar zoals dat in Afrika gaat waren alleen R. en ik op tijd bij de bakkie. Alle 7 studenten liepen nog ergens rond, maar gelukkig is het terrein niet zo heel groot dus binnen 10min konden we vertrekken. Onderweg kwamen we een groot deel van de schoolkinderen tegen die allemaal om 7.30u op school moeten zijn en soms een uur moeten lopen. Ze zijn gelukkig gewend om blanke mensen te zien, al kon je veel gezichten zien die zich afvroegen wie die andere mzungu (blanke) was die naast R. in de auto zat ;-)
Eenmaal aangekomen bij het ziekenhuis hebben we enkele meetings gehad met eerst de zusters en daarna de artsen en studenten. Erg interessant hoe dat eraan toe gaat en ook wel schokkend om te horen dat bijvoorbeeld de medicijnen tegen tuberculose voor kinderen op zijn en pas over 3 weken mogelijk komen, of dat er een nieuwe voorraad bloed voor transfusies is geleverd maar dat van de 16 units er al 6 zijn gebruikt in 1 dag om enkele baby’s’ met malaria te redden… een simpele rekensom leert dat er dus nog maar 10 units over zijn voor de komende 3-4 weken. Dit zijn dingen die je liever niet hoort, maar het is de dagelijkse realiteit hier. Lopend door het ziekenhuis kwamen we enkele schokkende dingen tegen, met name op de kinderafdeling. Het is gebruikelijk in een Afrikaans ziekenhuis dat de moeder het kind verzorgt en ook blijft slapen (in hetzelfde bed), dus er waren een hoop moeders. Onze opdracht was om met de patiënten en verzorgers te praten, uit te vinden wat ze mankeerden, hoe er voor ze gezorgd werd in het ziekenhuis en om voor ze te bidden. Enkele van de kinderen waren door R. gebracht, dus het was makkelijk om met hen een gesprek aan te knopen. Sommigen verbleven al enkele weken in het ziekenhuis, maar er was nog steeds geen diagnose. Eén van de kinderen die we zagen bleek aids te hebben in een gevorderd stadium en dat is behoorlijk schokkend om te zien bij een jochie dat buiten hoort te spelen in plaats van in een ziekenhuisbed ligt weg te kwijnen… Naast veel schokkende dingen is het ook goed om te zien dat er op sommige plekken moderne technologie beschikbaar is, zoals in het laboratorium. Erg uitgebreide rondleiding gehad daar, wat voor een medisch bioloog absoluut geen straf is ;-)

Na onze tijd in het ziekenhuis bleken we op tijd klaar te zijn voor een volgende Afrikaanse ervaring: een village-begrafenis. Woensdag bleek dat de zus van een van mijn kamergenootjes was overleden (ze was een zuster in Ibenga hospital), dus donderdag was de begrafenis. Deze begrafenis is amper in woorden te beschrijven en door de taalbarrière heb ik de helft niet meegekregen, maar misschien is dat ook niet zo erg. Er waren zo’n 200 mensen bij elkaar op de begraafplaats (ergens in de bush), waarvan R. en ik de enige mzungu’s waren. Mensen hielden speeches, zongen liederen, huilden (op z’n Afrikaans, dus meer krijsen), groeven het graf, begroeven de kist en dat alles onder leiding van een fanatieke prediker die een vaag verhaal hield over eenheid in kerken (half in het Engels en half in Bemba). Het gebeuren was al begonnen toen wij arriveerden, maar toch duurde het nog twee volle uren voordat we – een ervaring rijker – weer op weg waren naar het trainingscentrum.

Vrijdag was het tijd voor de studenten om te laten zien wat ze geleerd hadden, dus gingen we in koppels naar Shilashi village om daar met mensen te praten over gezondheid en hen uit te leggen dat door het planten van moringe-bomen ze niet alleen gezonder kunnen eten maar ook een middel in handen hebben om bijvoorbeeld drinkwater mee te zuiveren. Het was een leuke ervaring om echt bij mensen in hun hutje binnen te stappen, ook al verstond ik geen woord van wat er gezegd werd. Gelukkig waren er enkele kinderen die een beetje Engels spraken, en vertaalden de studenten regelmatig wat er werd gezegd. Onderweg terug naar het trainingscentrum (mijn thuis hier) hebben we nog geholpen bij het verzorgen van de wonden van de schoolkinderen. Dit is iets wat ik hier elke dag doe in de pauze en elke dag zijn er tussen de 10-30 kinderen die ergens een wond hebben en eenzelfde aantal met griep, malaria, een verkoudheid of andere medische problemen – genoeg te doen dus!

Voor een eerste week hier heb ik een hoop gezien, gedaan, ervaren en geleerd en het is ontzettend goed om terug te zijn in het mooie Zambia! Ik hoop binnenkort meer verhalen op deze blog te zetten, dus tot gauw!